Χάλκινο εγχειρίδιο με διακόσμηση παραποτάμιου τοπίου
Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο
Συλλογή Μυκηναϊκών Αρχαιοτήτων, Αρ. ευρ. Π 765

Προέλευση: Μυκήνες, Ταφικός Κύκλος Α, Τάφος V
Διαστάσεις: Μήκ. 16 εκ., πλ. 4,7 εκ.
Χώρος έκθεσης: Αίθουσα 4, Προθήκη 1

Το πολυτελές χάλκινο εγχειρίδιο που ανευρέθηκε στο ίδιο ταφικό σύνολο με την περίφημη «προσωπίδα του Αγαμέμνονα», σώζει ακέραιη τη διακοσμημένη λεπίδα, εκτός από το άκρο όπου εφάρμοζε η –πιθανότατα- επίχρυση λαβή. Η διακόσμηση, με ένθετα αργυρά και χρυσά ελάσματα, αποδίδει με μοναδική ζωντάνια μία από τις ωραιότερες αφηγηματικές σκηνές στην εικονογραφία της Μυκηναϊκής εποχής: Αγριόγατες επιτίθενται σε πάπιες στις κατάφυτες με παπύρους όχθες ενός ποταμού, ενώ τη δραματικότητα της στιγμής εντείνει και η εικόνα των ψαριών που πετάγονται φοβισμένα έξω από το νερό. Τα τρομαγμένα πουλιά που πετούν προς την αντίθετη κατεύθυνση και τα σώματα των ζώων που μπλέκονται ανάμεσα στα πτερύγια και τις συστάδες των παπύρων, δίνουν την αίσθηση στον θεατή ότι παρακολουθεί μία χορογραφία.

Το εγχειρίδιο ανήκει σε μία μικρή ομάδα πολυτελών αντικειμένων της πρώιμης Μυκηναϊκής εποχής (16ου-15ου αι. π.Χ.), όπου έχουν αποτυπωθεί θέματα εμπνευσμένα από τη φύση και αντιγράφουν τοιχογραφίες της Θήρας και της Μινωικής Κρήτης. Οι σκηνές αυτές είναι συμβατικά γνωστές ως «Νειλωτικά τοπία», επειδή απεικονίζουν φυτά και ζώα ενδημικά στην Αίγυπτο. Ωστόσο, εκτός του ότι χρονολογούνται κάποιες δεκαετίες νωρίτερα από τις αντίστοιχες Αιγυπτιακές αναπαραστάσεις, τα τελευταία χρόνια πληθαίνουν και τα επιστημονικά στοιχεία που τις ταυτίζουν με Αιγαιακό τοπίο, αναδεικνύοντας παράλληλα τις μεγάλες κλιματολογικές και γεωμορφολογικές αλλαγές που συντελέστηκαν στο πέρασμα των αιώνων.

Τα πορίσματα πρόσφατης αρχαιοβοτανολογικής έρευνας για το κλίμα και το τοπίο της Θήρας πριν από την έκρηξη του ηφαιστείου, τον 16ο αι. π.Χ., υποδεικνύουν ότι οι παραστάσεις αυτού του είδους αποδίδουν πραγματικά στοιχεία της χλωρίδας και πανίδας του νησιού: ένα μεγάλο τμήμα καλυπτόταν από ρυάκια κρυμμένα μέσα σε καλαμιές, με υδρόβια πτηνά και ψάρια, ενώ αγριόγατες φαίνεται να μεταφέρθηκαν εκεί, όπως και στην Κρήτη, από πολύ νωρίς, πιθανόν προκειμένου να ελεγχθούν οι πληθυσμοί των τρωκτικών.

Ελένη Κωνσταντινίδη – Συβρίδη

Βιβλιογραφία:

Boss, M., – Laffineur, R., 1997. Mycenaean Metal Inlay: A Technique in Context, στο R. Laffineur – P. Betancourt (επιμ.), TEXNH. Craftsmen, Craftswomen and Craftsmanship in the Aegean Bronze Age. Proceedings of the 6th International Aegean Conference, Philadelphia, Temple University, 18-21 April 1996, Aegaeum 16, Liège: 191-197.

Papayanni, K., Pomadere, M., 2020. The Cat: an Exotic Animal in the Minoan World? στο B. Davis – R. Laffineur (επιμ.), Νεώτερος: Studies in Bronze Age Aegean art and archaeology in honor of Professor John G. Younger on the occasion of his retirement, Aegaeum 44, Liège: 237-250.

Phillips, J., 1995. False analogies: the Minoan origin of some so-called ‘Egyptianizing’ features, στο N.E. Papadogiannakis (επιμ.), Πεπραγμένα του Z’ Διεθνούς Κρητολογικού Συνεδρίου, A2, Ρέθυμνο: Ιερά Μητρόπολις Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου: 757–65.

Vlachopoulos, A., Zorzos, L., 2014. Physis and Techne on Thera: Reconstructing Bronze Age Environment and Land-Use Based on New Evidence from Phytoliths and the Akrotiri Wall-Paintings, στο G. Touchais, R. Laffineur, F. Rougemont (επιμ.), PHYSIS. L’ENVIRONNEMENT NATUREL ET LA RELATION HOMME-MILIEU DANS LE MONDE ÉGÉEN PROTOHISTORIQUE, Actes de la 14e Rencontre égéenne internationale, Paris, Institut National d’Histoire de l’Art (INHA), 11-14 décembre 2012, Aegaeum 37, Leuven-Liège: 183-197.