Μεγάλο κωνικό ρυτό με διακόσμηση χταποδιού
Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, Συλλογή Προϊστορικών Αρχαιοτήτων, αρ. ευρ. Π 7386

Προέλευση: Μυκήνες, «Οικία του Οινεμπόρου»
Διαστάσεις: Ύψος (με τη λαβή) 43,6 εκ., διάμετρος χείλους 15,1 εκ.
Χρονολόγηση: 1375 -1325 (Πρώιμη ΥΕΙΙΙΑ2 περίοδος)
Χώρος έκθεσης: Αίθουσα 4 (Μυκηναϊκών αρχαιοτήτων), Προθήκη 24

Το μεγάλο κωνικό ρυτό είναι συγκολλημένο από πολλά κομμάτια και συμπληρωμένο στο κάτω τμήμα του. Αν και ένα από τα μεγαλύτερα του είδους του, ούτε το σχήμα ούτε η διακόσμησή του είναι σπάνια. Το κωνικό είναι το πιο σύνηθες σχήμα γι’ αυτού του είδους τα αγγεία κατά τον 14^ο αιώνα στη Μυκηναϊκή ηπειρωτική Ελλάδα ενώ το χταπόδι αποτελεί σταθερή πηγή καλλιτεχνικής έμπνευσης και δημιουργίας στον Αιγαιακό χώρο. Οι κινήσεις των πλοκαμιών στο νερό, που δημιουργούν εντυπωσιακές εικόνες, σε συνδυασμό με τις ιδιότητες του ζώου – που έκαναν τον Αριστοτέλη να ασχοληθεί συστηματικά με την περιγραφή του[1] – δεν άφηναν ασυγκίνητους τους Mυκηναίους. Ο καλλιτέχνης του ρυτού χρησιμοποιεί μετωπικά το χταπόδι προσαρμόζοντάς το στο σχήμα του αγγείου αλλά, με μια πιο ελεύθερη διάθεση, αποδίδει προοπτικά δύο από τα πλοκάμια, το ένα στην κορυφή του κεφαλιού, σαν τσουλούφι, το άλλο κάτω από το κεφάλι, προσδίδοντας ζωντάνια και χάρη στο ζώο. Τέσσερα πλοκάμια, γεμίζουν την πλατιά ζώνη του αγγείου έως την πίσω πλευρά, ενώ δύο αποδίδονται μικρότερα, σαν να εξαφανίζονται στο νερό.

Τα ρυτά ήταν διάτρητα αγγεία με πολλές παραλλαγές ως προς το σχήμα, το υλικό και τη διακόσμησή τους. Έχουν δύο ανοίγματα, συνήθως αντιθετικά τοποθετημένα, ώστε το υγρό που εισέρχεται από το ένα άνοιγμα να παραμένει για λίγη ώρα εντός του αγγείου και να εξέρχεται από το άλλο. Ο τύπος αυτού του αγγείου ήταν συχνός στη μινωική Κρήτη αλλά είναι κοινός και στη μυκηναϊκή περίοδο.[2]

Ο συχνός εντοπισμός των ρυτών σε ιερά και τάφους, η αναπαράστασή τους σε θρησκευτικές σκηνές αλλά και οι ομοιότητες με αγγεία της κλασικής περιόδου  οδηγούν με βεβαιότητα στη συσχέτισή τους με κάποια πράξη ιερουργίας, που περιλαμβάνει σπονδές ή τελετουργική κάθαρση. Καθώς, όμως, έχουν βρεθεί και σε οικιστικά ή βιοτεχνικά περιβάλλοντα, έχουν προταθεί και άλλες, ίσως πρακτικές χρήσεις των ρυτών, όπως η  λειτουργία τους ως χωνιών. Ακόμα πάντως  κι αν το σχήμα κάποιων ρυτών προσφέρεται για πρακτική χρήση, η περίτεχνη διακόσμησή τους μάλλον απομακρύνει από αυτή την ερμηνεία.

Το συγκεκριμένο ρυτό βρέθηκε το 1952 μαζί με περισσότερους από πενήντα ψευδόστομους αμφορείς και, τουλάχιστον οκτώ πολύ μεγάλους πίθους, σε ένα εντυπωσιακό σε μέγεθος αλλά κατεστραμμένο εξ ολοκλήρου από πυρκαγιά κτήριο. Τα ευρήματα οδήγησαν τον ανασκαφέα, A.J.B. Wace, να δώσει στο κτήριο την ονομασία «Οικία του Οινεμπόρου», αν και δεν αποκλείεται τα αγγεία του κτηρίου να περιείχαν λάδι. Το ρυτό ερμηνεύτηκε από την αρχή και κατά καιρούς ως μέσο μετάγγισης του κρασιού (ή λαδιού) από τους μεγάλους πίθους στους ψευδόστομους αμφορείς, παρά το  μέγεθος και την προσεγμένη διακόσμησή του. Ωστόσο, η παρουσία ενός ρυτού σε έναν κοσμικό χώρο, πιθανόν βιοτεχνικής παραγωγής ή αποθήκευσης, δε σημαίνει απαραίτητα και την αποσύνδεσή του από κάποια τελετουργική χρήση. Από τις πινακίδες Γραμμικής Β γραφής γνωρίζουμε, άλλωστε ότι το κρασί και το λάδι συγκαταλέγονταν στις προσφορές για την οργάνωση τελετουργικών συμποσίων. Το μεγάλο ρυτό με το χταπόδι θα μπορούσε λοιπόν να αποτελεί εξοπλισμό για κάποιου είδους τελετουργία σχετική με την παραγωγή και αποθήκευση υγρών προς χρήση σε συμπόσιο.

[1] Ο Αριστοτέλης περιγράφει το χταπόδι (πολύπους) σε διάφορα σημεία στο πολύτομο έργο του «Περί τά ζῶα ἱστορίαι». Μεταξύ άλλων αποκαλεί το χταπόδι «ανόητο αλλά οικονομικό» (Βιβλίο 9, 37): «Ὁ δὲ πολύπους ἀνόητον μέν ἐστι (καὶ γὰρ πρὸς τὴν χεῖρα βαδίζει τοῦ ἀνθρώπου καθιεμένην), οἰκονομικὸς δ᾽ ἐστίν·». Έχει ενδιαφέρον το σχόλιο του Χρήστου Τσούντα για το χταπόδι : «Ἡ σηπία θεωρεῖται ζῶον πανοῦργον, τοῦ πολύποδος ὃμως ἡ ἡλιθιότης ἦτο παροιμιώδης παρὰ τοῖς ἀρχαίοις» (Τσούντας, Χρ. Κυκλαδικά, ΑΕ 1898, 200).

[2] Πιθανή καταγραφή ρυτών έχουμε και στις πινακίδες Γραμμικής Β γραφής. Τουλάχιστον δύο λογογράμματα από πινακίδες της Κνωσού (*217^VAS, *227^VAS ) καθώς και η λέξη po-ro-ko-wo /prokhowos/ πρόχους που απαντάται σε μια πινακίδα από τις Μυκήνες πιθανόν να αναφέρονται σε διάφορους τύπους ρυτών.

Δρ Κατερίνα Βουτσά

Βιβλιογραφία

Bendall, L.M. 2013. Does Linear B ideogram *211vas+PO indicate a rhyton?, Minos 39, 41-59.

Haskell, H.W. 1981. Coarse-ware Stirrup-jars at Mycenae. BSA 76, 225-238.

Koehl, R. B. 2006. Aegean Bronze Age Rhyta, Prehistory Monographs 19, Philadelphia: INSTAP Academic Press.

Wace, A.J.B. 1953. Mycenae. Preliminary Report on the Excavations in 1952, BSA 48, 16-17.

Wright, J. C. (ed.), 2004. The Mycenaean Feast, Hesperia 73.2, Princeton, New Jersey: The American School of Classical Studies at Athens.