Πήλινο ειδώλιο γυναικείας μορφής
Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο
Συλλογή Αγγείων και Μικροτεχνίας, αρ. ευρ. A 3959

Προέλευση: Από τη Χαλκίδα Ευβοίας
Διαστάσεις: Ύψος: : 0,383 μ., μέγιστο πλάτος (από τους ώμους ως το κιβώτιο): 0,12 μ.
Χρονολόγηση: Τέλη 5ου έως 4ος αιώνας π.Χ.
Χώρος έκθεσης: Πρώτη Αίθουσα Έκθεσης Ειδωλίων, Προθήκη 9.

Πήλινο ειδώλιο γυναικείας μορφής, όρθιας σε βάθρο. Φορά πέπλο ζωσμένο κάτω από το στήθος και πιθανότατα χιτώνα κάτω από τον πέπλο. Ιμάτιο καλύπτει την πλάτη και την κεφαλή της. Πάνω στην περίτεχνη κόμμωση από σειρές σπειροειδών βοστρύχων, φέρει κλάδο, πιθανόν μυρτιάς, καθώς και διάδημα-πόλο. Φορά υποδήματα με υψηλά καττύματα (σόλες). Με το αριστερό της χέρι κρατά ανοικτό κιβώτιο από όπου κρέμεται ταινία, την οποία κρατά με το δεξί…>>. Το ειδώλιο βρέθηκε στη Χαλκίδα Ευβοίας, πιθανόν σε τάφο. Κατασκευάστηκε σε ευβοϊκό εργαστήριο, με βοιωτικά πρότυπα.

Η γυναικεία μορφή του ειδωλίου ΕΑΜ 3959 φορά τα συνηθέστερα αρχαία ενδύματα: πέπλο, χιτώνα και ιμάτιο. Με τον όρο αρχαίος πέπλος χαρακτηρίζουμε ένα ορθογώνιο κομμάτι υφάσματος που τύλιγε το σώμα, σχηματίζοντας μία αναδίπλωση (απόπτυγμα) πάνω στο θώρακα ή και την κοιλιά και στερεωνόταν με ζώσιμο κάτω από το στήθος, στη μέση ή καθόλου. Πεπλοφόρες γυναίκες αναφέρονται στα ομηρικά έπη και σε άλλες πηγές. Ο πέπλος, ένδυμα παρόμοιο σε σχήμα με το χιτώνα, παρέμεινε σε χρήση καθ’ όλη τη διάρκεια της αρχαιότητας, συχνά με έμφαση στην αξία του ως ιερατικό, εορταστικό ή πολύτιμο γυναικείο ένδυμα.

Ο χιτώνας, ένδυμα ανατολικής καταγωγής, για άνδρες και γυναίκες, θεωρείται ότι εμφανίστηκε στα τέλη του 7ου αιώνα π.Χ. και έγινε δημοφιλής, όπως μαρτυρούν οι πηγές (Iλιάς, 13, 685, Ηρόδοτος, 5, 87-88) και η εικονογραφία. Ο χιτώνας συχνά ήταν λινός (Θουκυδίδης, 1, 6). Αποτελείτο από ένα ορθογώνιο κομμάτι υφάσματος, το οποίο στερεωνόταν στους ώμους με κουμπιά ή περόνες (καρφίτσες). Οι περίτεχνοι χιτώνες και πέπλοι σχετίζονταν με την κοινωνική καταξίωση του κατόχου τους.

Το ιμάτιο, από μαλλί ή άλλο υλικό, φοριόταν ως περίβλημα ή επίβλημα (εσάρπα, πανωφόρι). Οι γυναίκες το φορούσαν πάνω από το χιτώνα, ριγμένο στην κεφαλή, στους ώμους και στην πλάτη, ως βέλο – καλύπτρα του προσώπου για προστασία από τα αδιάκριτα βλέμματα σε δημόσιο χώρο…>>, ενώ για τους άνδρες ήταν συχνά το μοναδικό τους ένδυμα (βλ.: Πλάτων, Πολιτεία, 1, 327 b).

Υφασμάτινες ταινίες χρησιμοποιούνταν ως ζώνες ενδυμάτων, ως διαδήματα για τον στολισμό της κεφαλής, όπως νικητών σε αγωνίσματα, καθώς και για τον στολισμό τάφων. Οι ταινίες στα χέρια ειδωλίων αυτού του τύπου έχουν συσχετιστεί με τον μυθικό κεστόν (ζώνη ή στηθόδεσμος) της Αφροδίτης. Τα υποδήματα, τα καλύμματα και διαδήματα κεφαλής, καθώς και τα κοσμήματα, απαντούν ως εξαρτήματα θεϊκής και θνητής γυναικείας αμφίεσης, συχνά σε θρησκευτικές εκδηλώσεις και εορτές.

Το ειδώλιο ΕΑΜ 3959 παρουσιάζει μία αποκαλυπτόμενη νεαρή γυναίκα, με περίτεχνη ενδυμασία και κόμμωση και πιθανότατα συνόδευσε έναν νεαρό νεκρό ή νεκρή στον τάφο. Ειδώλια πεπλοφόρων γυναικών από τάφους, με περιδέραια, κίστες, άνθη ή άλλα αντικείμενα στα χέρια, θεωρήθηκε ότι απεικονίζουν θεές, νύμφες ή ιέρειες για τη συνοδεία και φροντίδα του νεκρού στον Άδη ή και αφηρωϊσμένες μορφές. Αποτελούν συμβολική δήλωση των αρχαίων αντιλήψεων για την ομορφιά, την αποκάλυψή της και την ολοκλήρωση των γυναικών με το γάμο.

Στην αρχαία ελληνική τέχνη το γυναικείο κάλλος συχνά αποκαλύπτεται και αναδύεται μέσα από ενδύματα ή στοιχείο της φύσης. Μύθοι αποκάλυψης, ανάδυσης ή πλήρους ανάπτυξης ενός όντος αποτέλεσαν βάση συμβολισμών στην αρχαία ελληνική θρησκεία, λογοτεχνία και σκέψη και πηγή έμπνευσης για τα ανάλογά τους εικονογραφικά μοτίβα.

Δρ. Μαρία Χιδίρογλου

Βιβλιογραφία:
ARV² Beazley J.D., Attic Red-Figure Vase-Painters, Oxford 1963.
Autenrieth G., 1991. Homeric Dictionary, London.
BAPD Beazley Archive Pottery Database.
Baudat B. 1953. Terres cuites de l’Ecole Francaise d’Athenes, BCH77, 1-45.
Bol P.C. (επιμ.), 2007. Die Geschichte der antiken Bildhauerkunst, III, Hellenistische Plastik, Mainz am Rhein.
Chidiroglou M., 2016. A contribution to the study of the coroplastic workshops of Euboea, Greece, στο Muller A. – Lafli E. – Huysecom-Haxhi St. (επιμ.), Terracotta Figurines in the Greek and Roman Eastern Mediterranean – Production, Diffusion, Iconography and Function Izmir, 1-6.06.2007, BCH Supplement 54, 211-222.
Clairmont C.W., 1993. Classical Attic Tombstones, i, Kilchberg.
Goldman H. – Jones F., 1942. Terracottas from the necropolis of Halae, Hesperia 11, 365-421.
James S.L – Dillon S. (επιμ.), 2015. A Companion to Women in the Ancient World, Malden & Oxford.
Jeammet V. – Beca J. (επιμ.), 2007. Tanagras, De l’objet de collection a l’objet archeologique, Musee du Louvre, Paris.
Κακριδής Ι.Θ. (επιμ.), 1986. Ελληνική Μυθολογία, τ. 2, Οι θεοί, Αθήνα.
Καλτσάς Ν., 2001. Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Τα Γλυπτά, Αθήνα.
Llewellyn-Jones L., 2003. Aphrodite’s tortoise. The veiled women of ancient Greece, Swansea, Wales.
Mollard-Besques S., 1954. Musee national du Louvre: Catalogue raisonne des figurines et reliefs en terre-cuite, grecs, etrusques et romaines, I, Epoques pre- hellenique, archaique et classique, Paris.
Oakley J.H.- Sinos R.H., 1993. The Wedding in ancient Athens, London-Wisconsin.
Paralip Beazley J.D., Paralipomena. Additions to Attic-Black Figure Vase-Painters and Attic Red-Figure Vase-Painters, Oxford 1971.
Pekridou Gorecki A., 2008. Η μόδα στην αρχαία Ελλάδα, μετάφρ. Δ.Γ. Γεωργοβασίλης, Μ. Φράϊμτερ, Αθήνα.
Pietila-Castren L., 2007. The Graeco-Roman terracotta figurines of Finland and their collectors, Helsinki.
Reinsberg, C., 1989. Ehe, Hetarentum und Knabenliebe im antiken Griechenland, Munchen.
Sabetai V., 1994. The Washing Painter: A contribution to the wedding and genre iconography in the second half of the fifth century B.C., i, ii, USA.
Roccos L.J., 1991. Athena from a House on the Areopagus, Hesperia 60, 397-410.
Roccos L.J., 2000. Back-Mantle and Peplos: The Special Costume of Greek Maidens in 4th – Century Funerary and Votive Reliefs, Hesperia 69, 235-265.
Winter F., 1903. Die Typen der figurlichen Terrakotten, i, ii, Berlin & Stuttgart.