Η στήλη της Διοτίμας
Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο
Συλλογή Γλυπτών, αρ. ευρ. 226

Προέλευση: Βρέθηκε το 1887 κατά τις ανασκαφές της Γαλλικής Αρχαιολογικής Σχολής στην Αρχαία Αγορά της Μαντίνειας
Διαστάσεις: 1,48 μ.
Χρονολόγηση: 420-410 π.Χ. ή 2ος αι. μ.Χ.
Χώρος έκθεσης: Έκθεση Συλλογής Γλυπτών, Aίθουσα 17.

Η λαξευμένη σε πεντελικό μάρμαρο στήλη απεικονίζει πεπλοφόρο, σε φυσικό μέγεθος, που κρατά στο αριστερό χέρι ένα σχηματοποιημένο συκώτι ζώου. Η γυναικεία μορφή στέκεται δίπλα σε έναν φοίνικα, ιερό δένδρο του Απόλλωνα, το οποίο παραπέμπει στη μαντική ιεροτελεστία. Το έργο θεωρείται πρωτότυπη δημιουργία του 420-410 π.Χ. Σύμφωνα, ωστόσο, με άλλη άποψη, η εικονογραφία και η τεχνοτροπία του ανήκουν στους Ρωμαϊκούς αυτοκρατορικούς χρόνους (το πιθανότερο στην εποχή του Αδριανού, αρχές του 2ου αι. μ.Χ.). Το ανώτερο τμήμα της στήλης είχε συγκολληθεί με μεταλλικούς συνδέσμους στο πλαίσιο μίας αρχαίας εργασίας αποκατάστασης, ενδεικτικής της ιδιαίτερης σημασίας του μνημείου.

Η απεικονιζόμενη γυναίκα είναι μία μάντισσα «ηπατοσκόπος» που αναγνωρίζεται ως η Διοτίμα του Πλατωνικού Συμποσίου. Ο Σωκράτης, σε αυτό το έργο, μεταφέρει στους συνομιλητές του έναν εκτενή διάλογο με τη σοφή Διοτίμα από τη Μαντίνεια, η οποία του δίδαξε τα μυστήρια του Έρωτα (201δ – 212γ). Σύμφωνα με τη φιλολογική ερμηνεία του κειμένου, η Διοτίμα δεν ήταν ένα πραγματικό, ιστορικό πρόσωπο με υπεράνθρωπες δυνάμεις, αλλά δημιούργημα της φαντασίας του Πλάτωνα, με συγκεκριμένο ρόλο στην ανάπτυξη της φιλοσοφικής θεωρίας του για τον Έρωτα.

Ο πλατωνικός Έρωτας είναι ένας δαίμων φιλόσοφος, ενδιάμεσος μεταξύ θεών και ανθρώπων, γονιμοποιός δύναμη του σώματος και του πνεύματος και δημιουργός ζωής. Εκπληρώνει συγκεκριμένη λειτουργία στο πλαίσιο της θεωρίας των Ιδεών, όπου η Ιδέα του Ωραίου και Αγαθού κατέχει πρωτεύουσα θέση. Σκοπός του είναι η αιώνια αναζήτηση της ομορφιάς, της αρμονίας, της ευτυχίας και της αθανασίας του σώματος και της ψυχής. Η μύηση στα μυστήρια του Έρωτα περιλαμβάνει διαδοχικά στάδια, από τα οποία πρέπει να περάσει η ερωτευμένη ψυχή προκειμένου να πραγματώσει αυτόν τον σκοπό. Η ανοδική πορεία της ανθρώπινης ψυχής έως την κορυφή επιτυγχάνεται μέσω της φιλοσοφίας και της εκπαίδευσης σε τρία κύρια στάδια: α) τη μαθητεία στην ομορφιά του σώματος, β) τη μαθητεία στην ομορφιά της ψυχής και γ) τη μαθητεία στην ομορφιά του πνεύματος, στην ιδεατή, αιώνια Ομορφιά, στο απόλυτο Ωραίο ως Ιδέα.

Το επιβλητικό ανάγλυφο στήθηκε στον τόπο καταγωγής της σοφής μάντισσας για να τιμήσει και να διαιωνίσει τη μνήμη της. Φιλοτεχνήθηκε στην Αθήνα πιθανόν κατόπιν παραγγελίας ενός μέλους της μορφωμένης ελίτ της Μαντίνειας και σηματοδοτεί τη σύνδεση με το πνεύμα της εποχής του Σωκράτη και του Πλάτωνα.

Δρ. Ευρυδίκη Λέκα

Βιβλιογραφία:
Για το ανάγλυφο:
Fougeres G., Stele de Mantinee, Bulletin de Correspondance Hellenique 12 (1888) 376-380.
Svoronos J. N., Das Athener Nationalmuseum III (Athen 1911) 662, αρ. 422.
Mobius H., Diotima, Jahrbuch des Deutschen Archaologischen Instituts 49 (1934) 45-60.
Mobius H., Studia Varia (Wiesbaden 1967) 33-46.
Καρούζου Σ., Στήλη Διοτίμας, στο: Χ. και Σ. Καρούζου, Ανθολόγημα θησαυρών του Εθνικού Μουσείου (Αθήνα 1981) 77, πίν. 90.
Schefold K., Die Bildnisse der antiken Dichter, Redner und Denker2 (Basel 1997) 108-109.
Καλτσάς Ν., Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Τα Γλυπτά2 (Αθήνα 2002) 132, αρ. 254.
Hupfloher A., The Woman Holding a Liver from Mantineia: Female Manteis and Beyond, in: E. Ostby (επιμ.), Ancient Arcadia. Papers from the Third International Seminar on Ancient Rcadia (Athens 2005) 77-91.
Hupfloher A., Leberbeschau durch Frauen? Zur Divinationspraxis im Osten der Romerreiches, Das Altertum 53 (2008) 203-207.
Flower M. A., The Seer in Ancient Greece (Berkeley 2008) 212-213.
Goette H. R., Klassisches Original oder klassizistische Tradition in der Kaiserzeit? Zum Relief Athen, Nationalmuseum Inv. 226 aus Mantineia, στο: Θ. Στεφανίδου-Τιβερίου – Δ. Δαμάσκος (επιμ.), Κλασική παράδοση και νεωτερικά στοιχεία στην πλαστική της ρωμαϊκής Ελλάδας (Θεσσαλονίκη 2012) 213-.
Δεσπίνης Γ., Μικρές μελέτες για ανάγλυφα (Αθήνα 2013) 18-20.
Βλαχογιάννη Ε., Η ιέρεια-μάντισσα Διοτίμα, Αρχαιολογία & Τέχνες, ΕΓΓΥΣ: Κοντινές ματιές σε επιλεγμένα εκθέματα του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου 1-7-2015 (https://www.archaiologia.gr/blog/2015/07/01/η-ιέρεια-μάντισσα-διοτίμα/).

Για την «ηπατοσκοπία»:
Karouzos Chr., Statuette d’un stratege en bronze, στο: Etudes de sculpture antique offertes a Jean Charbonneaux, Revue Archeologique 1968, 185-192.
Durand J.-L. – F. Lissarague, Les entrailles de la cite, Hephaistos 1 (1979) 92-108.
Kossatz-Deissmann A., Nestor und Antilochos. Zu den spatarchaischen Bildern mit Leberschau, Archaologischer Anzeiger (1981) 562-576.
Lissarague F., L’autre guerrier. Archers, peltastes, cavaliers dans l’imagerie antique (Paris – Rome 1990) 55-69.
Van Straten F. T., Hiera Kala. Images of Animal Sacrifice in Archaic and Classical Greece (Leiden – New York – Koln 1995) 156-157, 238-243.
Thesaurus Cultus et Rituum Antiquorum III (2005) 6-8 s.v. Divination, gr. (W. Burkert).

Για το ρόλο της Διοτίμας στο Συμπόσιο του Πλάτωνα:
Robin L., P. Vicaire, J. Laborderie (επιμ.), Platon, Ouvres completes, IV.2. Le Banquet (Paris 1989) xxii-xxvii, lxxvi-xcviii.
J. C. Swearingen, Plato’s Feminine, Rhetoric Society Quarterly 22 (1992) 109-123.
D. Halperin, Why is Diotima a Woman?, στο: One Hundred Years of Homosexuality (New York 1990) 113-151.
D. M. Halperin, Why is Diotima a Woman? Platonic Eros and the Figuration of Gender, στο: D. M. Halperin – J. J. Winkler – F. I. Zeitlin (επιμ.), Before Sexuality: the Construction of Erotic Experience in the Ancient Greek World (Princeton 1990) 257-308.