Η επιτύμβια στήλη του Αρτεμίδωρου

Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο

Συλλογή Γλυπτών, αρ. ευρ. Γ 1192

Προέλευση: Αθήνα, Ολυμπιείο

Διαστάσεις: Ύψος 1,43 μ.

Χρονολόγηση: 160-180 μ.Χ.

Χώρος έκθεσης: Έκθεση Συλλογής Γλυπτών, Αίθουσα 32

Η μαρμάρινη επιτύμβια στήλη έχει σχήμα ναΐσκου με αέτωμα. Η ανάγλυφη παράσταση που την κοσμεί αποτυπώνει μία ζωντανή σκηνή κυνηγιού κάπρου μέσα στο δάσος. Στο κέντρο της παράστασης, ο νεαρός Αρτεμίδωρος κατευθύνεται με ορμή προς το θήραμα, το οποίο είναι έτοιμος να πλήξει με το δόρυ που κρατά γερά με τα δυο του χέρια. Εξίσου ζωντανά αποδίδεται η ορμητική κίνηση του κυνηγετικού σκύλου του, που επιτίθεται κι αυτός με ένταση στο θήραμα. Η ανώμαλη επιφάνεια του βάθους του αναγλύφου, το ελάφι και το δέντρο, από το οποίο κρέμεται το δισάκι του κυνηγού, οι αίγαγροι που βόσκουν χαμηλότερα συντροφιά με έναν δεύτερο κυνηγετικό σκύλο είναι δηλωτικά του φυσικού τοπίου, όπου διαδραματίζεται η σκηνή του κυνηγιού. Ο Αρτεμίδωρος, μετωπικά αποδοσμένος με το κεφάλι στραμμένο προς τον κάπρο, φορά κοντό, χαλαρά ζωσμένο χιτώνα, χλαμύδα, που είναι τυλιγμένη στο αριστερό του χέρι και ανεμίζει προς τα εμπρός και κλειστά υποδήματα. Έχει κοντά μαλλιά και στο πρόσωπό του αναγνωρίζονται προσωπογραφικά χαρακτηριστικά. Οι γεμάτες ένταση και δράση μορφές του νεαρού κυνηγού και του σκύλου του αντιπαραβάλλονται με την άνευρη μορφή του κάπρου, που ξεπροβάλλει αμέριμνος, έρμαιο της τύχης τοu, στο δεξιό πέρας της παράστασης.

Η εν προκειμένω επιτύμβια χρήση του θέματος του κυνηγιού επιβάλλει, δικαιολογημένα, την προβολή του εικονιζόμενου νεαρού κυνηγού εις βάρος του τρομερού θηρίου. Την θηρευτική δεινότητα του Αρτεμίδωρου δηλώνει, εξάλλου, η ετυμολογία του ονόματός του, έχαιρε δηλαδή της προστασίας της Άρτεμης, θεάς του κυνηγιού και της φύσης. Είναι πιθανό, ωστόσο, ο Αρτεμίδωρος να σκοτώθηκε κατά τη διάρκεια κυνηγιού κάπρου, γεγονός που δικαιολογεί την παράσταση αυτή στην επιτύμβια στήλη του.

Στο τύμπανο του αετώματος, στο οριζόντιο γείσο και στο επιστύλιο είναι χαραγμένα τρία ονόματα, που δηλώνουν ότι η στήλη χρησιμοποιήθηκε διαδοχικά για περισσότερους νεκρούς της ίδιας οικογένειας, οι οποίοι ήταν ως φαίνεται δεινοί κυνηγοί.

Παραστάσεις κυνηγιού είναι γνωστές ήδη από τους προϊστορικούς χρόνους. Ωστόσο, σπάνια κοσμούν επιτύμβιες στήλες από την Αθήνα, τόσο στους Ρωμαϊκούς χρόνους όσο και παλαιότερα. Ο γλύπτης της στήλης του Αρτεμίδωρου υιοθετεί το γνωστό από τις σαρκοφάγους θέμα του μυθικού κυνηγιού του Καλυδωνίου κάπρου, αλλά πρωτοτυπεί στην απόδοση του νεαρού κυνηγού, των ζώων και του φυσικού τοπίου. Ανάγλυφες παραστάσεις κυνηγιού κάπρου, λιονταριού ή ελαφιού συχνά κοσμούν τις αττικές σαρκοφάγους των Ρωμαϊκών χρόνων [1].

Οι «στατικές» απεικονίσεις νεαρών κυνηγών είναι αρκετά συχνές στις επιτύμβιες στήλες των Κλασικών χρόνων από την Αθήνα. Αντανακλούν τις αντιλήψεις των αρχαίων Ελλήνων για τον ρόλο του κυνηγιού στην εκπαίδευση των νέων και στην προετοιμασία τους για τον πόλεμο, ο οποίος ήταν εφάμιλλος του αθλητισμού.

Το σημαντικότερο εγχειρίδιο της αρχαιότητας με θέμα το κυνήγι είναι ο Κυνηγετικός του Ξενοφώντα. Περιγράφει με λεπτομέρειες τον τρόπο διεξαγωγής του κυνηγιού στην αρχαία Ελλάδα στα τέλη του 5^ου και στις αρχές του 4^ου αι. π.Χ. Το εγχειρίδιο αυτό απευθύνεται προς τους νέους και αναδεικνύει τα οφέλη, που μπορούν να αποκομίσουν μέσα από την ενασχόλησή τους με το κυνήγι, ως προς την ανάπτυξη των ηθικών, σωματικών και πολεμικών τους ικανοτήτων.

Δρ Ευρυδίκη Λέκα

Βιβλιογραφία

D.W. von Mock, Die figürlichen Grabstelen Attikas in der Kaiserzeit (Mainz a. R. 1998) 121, αρ. 205, πίν. 25d, 26a-b

Ν. Καλτσάς, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Τα γλυπτά (Αθήνα 2001) 353, αρ. 747

Γ. Κοκκορού-Αλευρά, Δραστηριότητες των αττικών εργαστηρίων γλυπτικής την εποχή της Ρωμαιοκρατίας, στο: Α. Αλεξανδρή – Ι. Λεβέντη (επιμ.), Καλλίστευμα. Μελέτες προς τιμήν της Όλγας Τζάχου-Αλεξανδρή (Αθήνα 2001) 336, εικ. 18