Αττική Μελανόμορφη Λήκυθος
Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο
Συλλογή Αγγείων και Μικροτεχνίας, αρ. ευρ. Α 513
Αποδίδεται στην Ομάδα του Λεάγρου

Προέλευση: Ερέτρια
Διαστάσεις: Ύψος 0,29 μ.
Χρονολόγηση: 510-500 π.Χ.
Χώρος έκθεσης: Έκθεση Αγγείων, Aίθουσα 53, Προθήκη 67 (τώρα εκτίθεται προσωρινώς στην επετειακή περιοδική έκθεση του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου «Οδύσσειες»).

Την έλευση του Ηρακλή στις όχθες του Ωκεανού και την συνάντησή του με τον Ήλιο, απεικονίζει η παράσταση της ληκύθου αριθ. ευρ. Α 513.

Σύμφωνα με τον μύθο, που αντικατοπτρίζει τις πολύ πρώιμες, τις προ του μεγάλου αποικισμού, εμπορικές επαφές των Ελλήνων θαλασσοπόρων με την Ιβηρική χερσόνησο, ο Ηρακλής κατέληξε στην μυθική Ταρτησσό, στις όχθες του Ωκεανού, στα πείρατα Γαίης, προσπαθώντας να φτάσει στο νησί Ερύθεια. Το «ερυθρό» από το χρώμα του χαλκού νησί, υποτίθεται ότι βρισκόταν ακόμη δυτικότερα, μέσα στα άγνωστα νερά του Ωκεανού, ίσως κοντά στα αρχαία Γάδειρα (σημ. Κάδιξ/ Cadiz της Ισπανίας), έξω από τις Ηράκλειες Στήλες (σημ. Γιβραλτάρ), περιοχή πλουσιώτατη σε μεταλλεύματα. Στην Ερύθεια έβοσκαν οι αγελάδες του Γηρυόνη, ενός μυθικού τρικέφαλου τέρατος, τις οποίες προστάτευαν ο βοσκός Ευρυτίων και φύλαγε ο τρομερός σκύλος Όρθος. Στην απορία του πώς να διαπλεύσει τα άγνωστα ύδατα του Ωκεανού και να φτάσει στην Ερύθεια για να αρπάξει το κοπάδι, ο Ηρακλής συνάντησε κοντά στην δύση του τον Ήλιο μέσα στο μεγαλόπρεπο άρμα του. Ο ήρωας, για να επιτύχει το σκοπό του, απαίτησε από τον Ήλιο να του παραδώσει το χρυσό κύπελλό του (το χρύσεον δέπας), κατασκεύασμα του Ηφαίστου. Μέσα σε αυτό έμπαινε για να πλεύσει κατά την διάρκεια της νύχτας στον Ωκεανό, που περιέβαλλε την Γή, προς την χώρα των Αιθιόπων στην Ανατολή και να ξαναρχίσει το αέναο ταξίδι του στο ουράνιο στερέωμα. Στην λήκυθό μας ο Ηρακλής, ?κλάζων ?ς γόνυ, πάνω σε βράχο στην άκρη του Ωκεανού, καιροφυλακτεί και ετοιμάζεται να απειλήσει τον Ήλιο, που εμφανίζεται μεγαλοπρεπής και ατάραχος μέσα στο άρμα του που σύρουν δύο πυρίπνοα φτερωτά λευκά άλογα, λίγο πριν βυθισθεί στον Ωκεανό. Κάτω από το άρμα στα σκοτεινά κύματα του Ωκεανού κολυμπούν λευκά ψάρια.

Αξιοπρόσεκτη είναι η απόδοση του ηλιακού δίσκου πάνω στο κεφάλι του Ήλιου. Σε αντίθεση με άλλες παρόμοιες παραστάσεις της ίδιας εποχής (τέλη του 6ου αι. π.Χ.), εδώ ο ηλιακός δίσκος αποδίδεται με ιώδες επίθετο χρώμα. Επίσης από την περιφέρεια του δίσκου πηγάζουν, ως κροσσοί, μικρές, ιώδεις γραμμές, που αποδίδουν τις ακτίνες ή την ηλιακή ?λω.

Δεν μπορεί παρά να μας έλθει στο νού η αιρετική για την Αθήνα του 5ου αι. π.Χ. θεωρία του φυσικού φιλοσόφου Αναξαγόρα ότι ο ήλιος είναι μύδρος διάπυρος, όχι μεγαλύτερος από την Πελοπόννησο. Ο Αναξαγόρας από τις Κλαζομενές της Ιωνίας είναι ο πρώτος φυσικός φιλόσοφος που μετέφερε στην Αθήνα τις νεωτερικές απόψεις της ιωνικής φιλοσοφίας. Στοιχεία των αναξαγορείων θεωριών είναι ευδιάκριτα και αργότερα στον Ευριπίδη, όπως π.χ. η διατύπωση χρυσέα β?λος σε στίχο του αποσπασματικά σωζόμενου Φαέθοντος, για να περιγραφεί ο διάπυρος ηλιακός δίσκος, προδίδει την πιθανή επαφή Αναξαγόρα και Ευριπίδη.

Δρ. Γιώργος Γ. Καββαδίας

Βιβλιογραφία:
Beazley Archive Database Number 302371
Beazley, J.D., Attic Black-figure Vase-painters ,(Oxford 1956), 380,290.
Faure, P., Η καθημερινή ζωή στις ελληνικές αποικίες από τη Μαύρη Θάλασσα ως τον Ατλαντικό την εποχή του Πυθαγόρα, 6ος αι. π.Χ., Αθήνα, 2007. (μτφρ. Έλλη Αγγέλου), 193-236, ιδίως 197.
Kratzmuller, B., The Sky as hippodromes. Agonistic Motives within Astral Representations, στο. Oakley, J. H, Palagia O. (επιμ.), Athenian Potters and Painters II, Oxford – Oakville 2009, 108-110.
Lane Fox, R., Travelling heroes. Greeks and their myths in the epic age of Homer, London 2008, 203-217.
Τιβέριος, Μ., Ο Φαέθων του Ζ. του Μειδία και ο Φαέθων του Ευριπίδη, Λογε?ον 1, 2011, 72-110, http://www.logeion.upatras.gr/index.php/component/content/article?id=79.