Η νικηφόρος έκβαση των περσικών πολέμων (479 π.Χ., Μάχη των Πλαταιών) είχε καταλυτικές συνέπειες σε πολιτικό, πολιτιστικό και στρατιωτικό επίπεδο σε όλον τον ελληνικό κόσμο. Οι πόλεις όμως που είχαν κεντρικό ρόλο ήταν δύο, η Αθήνα και η Σπάρτη. Γύρω τους συσπειρώθηκαν όλες σχεδόν οι ανεξάρτητες πόλεις-κράτη σε δύο μεγάλους σχηματισμούς την Α’ Αθηναϊκή Συμμαχία (478 π.Χ.) και την Πελοποννησιακή Συμμαχία. Ο ανταγωνισμός και η σύγκρουσή τους, που επεκτάθηκε σε όλον τον ελληνικό κόσμο από τη Μικρά Ασία έως τη Μεγάλη Ελλάδα (Πελοποννησιακός Πόλεμος, 431-404 π.Χ.), είχε ως αποτέλεσμα, παρά την στρατιωτική νίκη της Σπάρτης, την τελική εξασθένηση και των δύο.

Χωρίς αμφιβολία η πολιτική και πολιτιστική κυριαρχία της Αθήνας, όχι μόνο κατά την διάρκεια της στρατιωτικής ηγεμονίας της (479-431 π.Χ.), αλλά καθ’ όλο το χρονικό διάστημα που καλύπτει η κλασική περίοδος (479 π.Χ.-323 π.Χ.), υπήρξε καταλυτική όχι μόνο για τον αρχαίο ελληνικό κόσμο, αλλά και μέσω της ρωμαϊκής τέχνης για όλο τον σύγχρονο δυτικό κόσμο.

Είναι χαρακτηριστικό ότι ό όρος κλασικός (λατ. Classicus: αυτός που ανήκει στην υψηλότερη τάξη πολιτών, ο εξαιρετικός, ο εξέχων) χρησιμοποιήθηκε από τους ρωμαίους γραμματικούς του 2ο αι.π.Χ., για να αξιολογήσουν και ταξινομήσουν κατά σειρά σπουδαιότητας τους αρχαίους Έλληνες συγγραφείς. Έτσι σε καλλιτεχνικό επίπεδο ο όρος κλασικός ταυτίσθηκε από τους ιστορικούς της Τέχνης με την αισθητική τελειότητα, την αρμονία και την αυθεντία και τελικά με όλες τις εκφάνσεις της ελληνο-ρωμαϊκής αρχαιότητας (φιλοσοφία, θέατρο, αθλητισμός, καλές τέχνες, μουσική κλπ).
Η αρχαία Αθήνα υπήρξε ο κύριος μοχλός αυτού του φαινομένου. Η ίδρυση της αθηναϊκής δημοκρατίας από τον Κλεισθένη το 508π.Χ., και η διεύρυνση των εξουσιών του σώματος των πολιτών από τον Περικλή και τον Εφιάλτη το 451π.Χ. γέννησε ένα νέο σύστημα αστικής διακυβέρνησης, το οποίο σήμερα θα μπορούσαμε να ονομάσουμε άμεση αντιπροσωπευτική δημοκρατία. Από αυτό κατάγονται όλες οι παραλλαγές των σύγχρονων αντιπροσωπευτικών δημοκρατικών πολιτευμάτων. Η συμμετοχή στα κοινά οδήγησε με την σειρά της στην βαθύτερη αυτογνωσία του πολίτη και την κατανόηση του υπεύθυνου ρόλου του μέσα στην πολιτική και κοινωνική ζωή.

Στην τέχνη η κλασική περίοδος χωρίζεται σε μικρότερες περιόδους, που σηματοδοτούνται από αντίστοιχες πολιτικά γεγονότα και κοινωνικές εξελίξεις, ως εξής:
Η πρώιμη κλασική περιόδος ή αυστηρός ρυθμός (479-450 π.Χ.)
Ώριμη κλασική περίοδος (450-425 π.Χ.)
Περίοδος του «Πλούσιου ρυθμού» (425-380 π.Χ.)
Ύστερη κλασική περίοδος (380-323 π.Χ.)

Κατά την κλασική περίοδο η Αθήνα αναδεικνύεται σε πολιτιστικό και πνευματικό κέντρο όλου του ελληνικού κόσμου, όπου συρρέουν οι μεγαλύτεροι καλλιτέχνες, αρχιτέκτονες, φιλόσοφοι και ποιητές. Με την έμπνευση και καθοδήγηση του Περικλή εξελίσσονται μεγαλεπήβολα οικοδομικά προγράμματα στην Ακρόπολη, με κορυφαίο την οικοδόμηση του Παρθενώνα (447-432 π.Χ.)

Στην Αθήνα παρουσιάζουν για πρώτη φορά τα θεατρικά έργα τους ο Αισχύλος, ο Σοφοκλής, ο Ευριπίδης και ο Αριστοφάνης. Εργάζονται αρχιτέκτονες, όπως ο Μνησικλής, ο Ικτίνος και ο Καλλικράτης, ζωγράφοι, όπως ο Μίκων και ο Πολύγνωτος, γλύπτες όπως ο Φειδίας, ο Πολύκλειτος, ο Αγοράκριτος, και στον 4ο αι. π.Χ. ο Πραξιτέλης. Διδάσκουν φιλόσοφοι όπως ο Πρωταγόρας, ο Σωκράτης, ο Πλάτων και ο Αριστοτέλης.

Στις κατακτήσεις της φιλοσοφίας προτάσσεται ο Λόγος απέναντι στον Μύθο. Τα έργα τέχνης διαπνέονται από ανθρωποκεντρική αντίληψη που δίδει ιδιαίτερη έμφαση στην αρμονική σύνδεση του ατόμου με το κοινωνικό σύνολο, και χαρακτηρίζονται από το λεγόμενο κλασικό ήθος συνοδευόμενο από εγκράτεια πάθους και γαλήνια πνευματικότητα. Βαθμιαία, όσο προχωρούμε στον 4ο αι., οι καλλιτέχνες κατακτούν και την τρίτη διάσταση του χώρου (Λύσιππος) φαινόμενο που εκδηλώνεται με μεγαλύτερη ένταση όσο πλησιάζουμε προς τα όρια της ελληνιστικής περιόδου και ταυτόχρονα μεταβάλλονται δραματικά οι φιλοσοφικές αντιλήψεις σχετικά με τη θέση του ατόμου απέναντι στο κοινωνικό του περιβάλλον, το νέο περιβάλλον της επερχόμενης ελληνιστικής περιόδου.